??ng ?a l? m?t qu?n trung t?m ? H? N?i, Vi?t Nam.

L? m?t trong b?n qu?n n?m ? trung t?m th?nh ph? H? N?i, qu?n hi?n c? 21 ph??ng, t?ng di?n t?ch l? 9,95 km? [1]. ??y l? qu?n c? nhi?u ph??ng nh?t c?a H? N?i. Theo s? li?u th?ng k? n?m 2017 th? d?n s? c?a qu?n l? 420.900 ng??i, m?t ?? d?n s? trung b?nh 42.302 ng??i/km?, cao g?p 18 l?n m?t ?? d?n s? chung c?a to?n th?nh ph?.[1] Qu?n ??ng ?a l? n?i t?p trung nhi?u doanh nghi?p s?n xu?t qu?c doanh v? ??c bi?t c?c h? th?ng tr??ng ??i h?c l?n nh? tr??ng ??i h?c Giao th?ng v?n t?i, tr??ng ??i h?c Ngo?i Th??ng, tr??ng ??i h?c Th?y l?i H? N?i, tr??ng ??i h?c Y H? N?i, ??i h?c Lu?t H? N?i… Qu?n ??ng ?a l? m?t trong nh?ng khu v?c c?a th?nh ph? H? N?i c? s? di t?ch nhi?u v? mang gi? tr? cao, ti?u bi?u l? khu di t?ch V?n Mi?u – Qu?c T? Gi?m ???c x?y d?ng t? n?m 1070 d??i tri?u vua L? Th?nh T?ng v? tr? th?nh tr??ng ??i h?c ??u ti?n c?a Vi?t Nam.

Ph?a b?c gi?p qu?n Ba ??nh v?i ranh gi?i l? c?c ph? Nguy?n Th?i H?c, Gi?ng V?, L?ng H?, Hu?nh Th?c Kh?ng, Nguy?n H?ng, ?? La Th?nh
Ph?a ??ng b?c gi?p qu?n Ho?n Ki?m v?i ranh gi?i l? ph? L? Du?n
Ph?a ??ng gi?p qu?n Hai B? Tr?ng v?i ranh gi?i l? ph? L? Du?n, ???ng Gi?i Ph?ng v? ph? V?ng
Ph?a nam gi?p qu?n Thanh Xu?n v?i ranh gi?i l? ???ng Tr??ng Chinh, ???ng Nguy?n Tr?i v? s?ng T? L?ch
Qu?n c? s?ng T? L?ch ch?y theo ???ng vi?n ??a gi?i r?i t?ch th?nh 2 s?ng S?t v? s?ng L?. C? m?t s? h? l?n nh? h? Ba M?u, h? Kim Li?n, h? X? ??n, h? ??ng ?a, h? V?n Ch??ng. Tr??c c? nhi?u ao, ??m nh?ng c?ng v?i qu? tr?nh ?? th? h?a ?? b? l?p. Nhi?u h? trong qu?n ?ang b? thu h?p do san l?p.

Nh?ng d?u t?ch kh?o c? h?c cho th?y v?ng ??t thu?c qu?n ??ng ?a ???c ng??i Vi?t c? khai ph? t? r?t s?m. N?m 1978, khi ??o s?ng T? L?ch ? gi?p ranh 2 l?ng H? Y?n Quy?t v? l?ng Th??ng (huy?n T? Li?m) ?? t?m th?y chi?c quan t?i b?ng c? c?y g? kho?t r?ng v?i ?? t?y t?ng, c? ni?n ??i ???c x?c ??nh l? ??u C?ng nguy?n. C?ng v?i r?u ?? m?i ? Qu?n Ng?a, r?u ??ng c? vai ? C?ng V?, tr?ng ??ng lo?i I ? Ng?c H? (qu?n Ba ??nh), t? li?u n?y g?p ph?n kh?ng ??nh t?nh ch?t c? x?a c?a v?ng ??t n?i th?nh.

Qu?n ??ng ?a l? m?t ph?n ??t c?a Kinh th?nh Th?ng Long, ph?n ??t ? n?i th?nh qua c?c th?i k? l?ch s? ?? nhi?u l?n thay ??i ??a d? v? t?n g?i. Th?i nh? H?n l? ??t huy?n Long Bi?n thu?c qu?n Giao Ch?; th?i T?ng thu?c huy?n T?ng B?nh; ??n khi nh? T?y ??t huy?n n?y l?m tr? s? c?a An Nam ?? h? ph? th? T?ng B?nh tr? th?nh trung t?m ch?nh tr? c?a n??c Vi?t Nam th?i ??. Sau ?? b?n ?? h? nh? H?n x?y t?i ??y nh?ng t?a th?nh l?y ?? ?? ph?ng nh?ng cu?c n?i d?y c?a nh?n d?n, l?n ??p l?y l?n nh?t v?o n?m 864 g?i l? ??i La Th?nh. D?u v?t c?a ?o?n ?? c? th? l? ?o?n ???ng La Th?nh hi?n nay. C?ng t? ??y, c?c t?n La Th?nh hay ??i La ?? thay th? t?n c? T?ng B?nh. V? th?, n?m 1010, trong ?Chi?u d?i ??? c?a L? Th?i T? c? n?i ??n vi?c d?i ?? t? Hoa L? (Ninh B?nh) ra ??i La v? sau ?? ??i La ??i t?n th?nh Th?ng Long. Th?ng Long th?i L? g?m 2 khu v?c ?Th?ng Long th?nh? t?c n?i vua ? v? thi?t tri?u c?ng khu d?n c? l? n?i l?m ?n sinh s?ng c?a c?c h?ng s?, n?ng, c?ng, th??ng g?i l? ?Th?ng Long ngo?i th?nh?, ph?n l?n qu?n ??ng ?a nay n?m ? khu v?c n?y. C? 2 khu v?c ?? l?p th?nh m?t ??n v? h?nh ch?nh g?i l? ?ng Thi?n, ??n n?m 1014 l?i ??i th?nh ph? Nam Kinh.[4]

Sang th?i Tr?n, n?m 1230, ???c chia th?nh 61 ph??ng (ch?a c? t? li?u li?t k? t?n 61 ph??ng c?ng nh? ch?a bi?t qu?n ??ng ?a g?m nh?ng ph??ng n?o). ??i H?, Th?ng Long ???c g?i l? ??ng ??, sau ?? nh? Minh ??i th?nh ??ng Quan [5]. Sau khi chi?n th?ng qu?n Minh x?m l??c, L? Th?i T? (L? L?i) ??i th?nh ??ng Kinh [6].

N?m 1466, L? Th?nh T?ng ??i th?nh Trung ??. N?m 1469, l?i ??i th?nh ph? Ph?ng Thi?n [7]. T? ??y, s? s?ch m?i ghi c? th? ph?m vi c?a kinh ?? l? g?m 2 huy?n V?nh X??ng v? Qu?ng ??c. M?i huy?n chia th?nh 18 ph??ng. Theo Nguy?n Vinh Ph?c v? Tr?n Huy B? th? trong s? 36 ph??ng ??, qu?n ??ng ?a nay g?m ph?n ??t c?a c?c ph??ng: V?nh X??ng (khu v?c ph? Nguy?n Khuy?n), B?ch C?u (khu v?c C?t Linh – V?n Mi?u), Th?nh Quang (Th?nh Quang – T?n ??c Th?ng), X? ??n (khu v?c X? ??n – Kh?m Thi?n), ??ng T?c (khu v?c ng? ch? Kh?m Thi?n – Trung T?), Kim Hoa (khu v?c Kim Li?n – Trung T?). Sang th?i T?y S?n, Th?ng Long ??i t?n l? B?c Th?nh v? kinh ?? chuy?n v?o Ph? Xu?n (Hu?).

Sang th?i Nguy?n, n?m Gia Long th? 4 (1805), ??t T?ng tr?n B?c Th?nh, ??i t?n huy?n V?nh X??ng th?nh Th? X??ng, huy?n Qu?ng ??c th?nh huy?n V?nh Thu?n, ph? Ph?ng Thi?n th?nh ph? Ho?i ??c. N?m Minh M?ng th? 12 (1831), nh? vua ti?n h?nh m?t ??t c?i c?ch h?nh ch?nh l?n nh?t k? t? khi ra ??i ch? ?? phong ki?n Vi?t Nam [8]. Vua Minh M?ng x?a b? B?c th?nh (g?m 11 tr?n v? 1 ph? tr?c thu?c) ? mi?n B?c v? l?p t?nh H? N?i. Ph?n ??t c?a qu?n ??ng ?a v?n n?m tr?n ??t 2 huy?n Th? X??ng v? V?nh Thu?n. Theo s?ch ??i Nam nh?t th?ng ch?, t?p III th? cu?i th? k? XIX, huy?n Th? X??ng c? 8 t?ng, 115 th?n, trang tr?i. Theo s?ch ?T?n l?ng x? Vi?t Nam? th? ??u th? k? XIX, qu?n ??ng ?a n?m tr?n ??a ph?n c?c huy?n: Th? X??ng, V?nh Thu?n.

T? sau khi chi?m ???c H? N?i n?m 1883, nh?t l? t? n?m 1888, khi ?? l?y H? N?i l?m nh??ng ??a, th?c d?n Ph?p ?? cho ph? d? nhi?u ph?n c?a H? N?i x?a, ??ng th?i quy ho?ch x?y d?ng m?t ?? th? m?i theo ki?u T?y ph??ng. Ng?y ng?y 19 th?ng 7 n?m 1888, T?ng th?ng Ph?p ?? k? s?c l?nh th?nh l?p th?nh ph? H? N?i tr??c khi c? s? c?ng nh?n c?a tri?u ??nh Hu?. Ng?y 1 th?ng 10 n?m 1888, Tri?u ??nh ??ng Kh?nh k? ch? d? c?t H? N?i d?ng cho Th?c d?n Ph?p l?m nh??ng ??a. ??n ng?y 3 th?ng 10,To?n quy?n Richaud ch?nh th?c ??a H? N?i tr? th?nh m?t th?nh ph? theo ch? ?? nh??ng ??a. Th?nh ph? H? N?i l?c n?y ch? g?m c?c khu ph? n?i th?nh ???c chia th?nh 63 ph??ng c? di?n t?ch 3 km2 v?i s? d?n kho?ng 270.000 ng??i.Ranh gi?i H? N?i l?c b?y gi? ???c b?t ??u t? H? T?y ?i theo h??ng B?c-Nam d?c ???ng B??i ??n C?u Gi?y l?i chuy?n theo h??ng ??ng-??ng Nam d?c ?? La Th?nh r?i k?o th?ng qua ph? Kh?m Thi?n, ??n khu v?c H? Thi?n Quang l?i quay v? h??ng Nam-??ng Nam cho ??n l?ng L??ng Y?n (nay l? ph??ng Thanh L??ng, qu?n Hai B? Tr?ng). N?m 1889, H? N?i th?nh l?p ngo?i th?nh H? N?i, g?m m?t s? x? c?a c?c huy?n V?nh Thu?n, Th? X??ng, T? Li?m, Thanh Tr?. N?m 1904, n?i th?nh H? N?i ???c chia th?nh 8 qu?n. N?m 1915, Ngo?i th?nh H? N?i ??i th?nh huy?n Ho?n Long (tr?c thu?c t?nh H? ??ng). N?m 1942, Ph?p s?p nh?p m?t ph?n huy?n Thanh Tr? c?a t?nh H? ??ng v?o H? N?i, th?nh l?p “??i l? ??c bi?t H? N?i” g?m huy?n Ho?n Long v? 22 x? thu?c ph? Ho?i ??c, ???c chia th?nh 8 t?ng, 60 x?. ??ng ?a t??ng ?ng v?i h? th? 3 (3C quartier) trong 8 h? ? n?i th?nh H? N?i.

Sau C?ch m?ng Th?ng T?m, H? N?i tr? v? v?i vai tr? l? Th? ??. L?c n?y, Th? ?? H? N?i g?m 5 khu n?i th?nh v? 120 x? ngo?i th?nh [8]. Ng?y 14 th?ng 5 n?m 1946, B? tr??ng B? N?i v? duy?t y chia th?nh ph? H? N?i ra l?m 17 khu, m?i khu c? t?n ri?ng: Khu Tr?c B?ch, khu ??ng Xu?n, khu Th?ng Long, khu ??ng Th?nh, khu ??ng Kinh Ngh?a Th?c, khu Ho?n Ki?m, khu V?n Mi?u, khu Qu?n S?, khu ??i H?c, khu B?y M?u, khu Ch? H?m, khu L? ??c, khu H?ng H?, khu Long Bi?n, khu ??ng Nh?n, khu V?n Th?i v? khu B?ch Mai.[9] Ng?y 26 th?ng 5 n?m 1946, B? tr??ng B? N?i v? duy?t y chia ngo?i th?nh H? N?i ra l?m 5 khu [10], m?i khu c? t?n ri?ng: Khu L?ng B?c, khu ??i La, khu ??ng ?a, khu ?? Th?m, v? khu M? Linh. M?t b? ph?n l?n c?c ph??ng c?a qu?n ??ng ?a thu?c khu ??ng ?a.

Th?ng 11 n?m 1946, th?c hi?n ch? tr??ng c?a Trung ??ng, chi?n khu XI (t?c H? N?i) ???c th?nh l?p[11]. ?? ch? ??o vi?c b? tr? l?c l??ng kh?ng chi?n, n?i th?nh H? N?i chia th?nh 3 li?n khu. Khu v?c ??ng ?a nay n?m tr?n ??a b?n Li?n khu 3 n?i th?nh. T? cu?i n?m 1947, ??a ph?n Li?n khu 3 – ??ng ?a ???c ??i th?nh qu?n 5. V?ng ??t ??ng ?a bao g?m 5 qu?n v? 1 ph?n huy?n Thanh Tr?. Th?ng 5 n?m 1948, H? N?i h?p nh?t v?i t?nh H? ??ng th?nh t?nh L??ng H?. Khu v?c ngo?i th?nh H? N?i ???c chia l?m 2 huy?n Tr?n T?y v? Tr?n Nam, l?y ???ng s? 6 l?m ranh gi?i.

Ng?y 1 th?ng 10 n?m 1948, Trung ??ng ??ng ra ch? th? t?ch H? N?i ra kh?i L??ng H?, chia th?nh 2 t?nh c? l? H? N?i v? H? ??ng. ??n th?ng 2 n?m 1949, H? N?i chia l?i c?c ??n v? h?nh ch?nh sau khi c? s? kh?ng chi?n ???c h?nh th?nh r?ng kh?p ? n?i th?nh. Hai huy?n Tr?n T?y v? Tr?n Nam ???c chia th?nh 2 qu?n 4 v? 6. ? n?i th?nh chia l?m 2 Li?n khu 1 v? 2. ??n ng?y 13 th?ng 6 n?m 1949, Ngh? quy?t s? 142-NQ/KC-H? N?i c?a ?y ban Kh?ng chi?n H?nh ch?nh H? N?i chia n?i th?nh H? N?i l?m 2 qu?n, l?y t?n l? Qu?n 1, Qu?n 2 v? chia ngo?i th?nh H? N?i l?m 3 qu?n, l?y t?n l? Qu?n 4, Qu?n 5, Qu?n 6. ??ng ?a l?c n?y ch? y?u thu?c ??t c?a qu?n 2 v? qu?n 5.

Sau khi Th? ?? ???c gi?i ph?ng, ?y ban h?nh ch?nh Th?nh ph? chia H? N?i th?nh 4 qu?n n?i th?nh g?m 36 khu, 4 qu?n ngo?i th?nh g?m 46 x?. ??ng ?a khi ?? n?m tr?n ??t qu?n 3 (n?i th?nh) v? 3 qu?n ngo?i th?nh l? Kh?m Thi?n (qu?n 4), T? Li?m (qu?n 6) v? Thanh Tr? (qu?n 7). Th?ng 11 n?m 1957, sau b?u c? H?ND Th?nh ph? kh?a I, H? N?i ???c chia th?nh 8 qu?n, ??ng ?a g?m ph?n ??t c?a qu?n 1 (khu v?c ga H?ng C?), qu?n 3 (khu v?c V?n Mi?u), qu?n 4 (khu v?c ? Ch? D?a), qu?n 6 (H?o Nam, Th?i Th?nh) v? qu?n 7 (x? Ph??ng Li?n). Th?ng 3/1958, 4 qu?n n?i th?nh l?i ???c thay th? b?ng 12 khu ph?, trong ?? c? c?c khu V?n Mi?u, B?ch Mai, B?y M?u, ? Ch? D?a thu?c qu?n ??ng ?a. N?m 1959, 12 khu ph? n?i th?nh l?i ???c chia th?nh 8 khu ph?, trong ?? ??ng ?a g?m ph?n ??t c?a c?c khu ??ng ?a, B?ch Mai, H?ng C?.

Ng?y 20 th?ng 4 n?m 1961, Qu?c h?i kh?a II k? h?p th? 2 ph? chu?n vi?c m? r?ng Th?nh ph? H? N?i. Ng?y 31 th?ng 5 n?m 1961, Ch?nh ph? ra Quy?t ??nh 78/CP chia H? N?i th?nh 4 khu ph? v? 4 huy?n, ??ng ?a ???c nh?p th?m m?t s? l?ng x? c?a huy?n Thanh Tr? (nh? Kim Li?n, Ph??ng Li?t) v?i di?n t?ch 11,75km2, tr? th?nh khu ph? r?ng nh?t c?a n?i th?nh, d?n s? 92.100 ng??i. Ng?y 21 th?ng 12 n?m 1974, H?ND Th?nh ph? quy?t ??nh th?nh l?p c?c ti?u khu. ??ng ?a g?m 48 ti?u khu, trong ?? c? ti?u khu Y?n L?ng t? huy?n T? Li?m v?. Th?ng 12 n?m 1978, H?ND Th?nh ph? quy?t ??nh s?p x?p l?i c?c ti?u khu. ??ng ?a c?n 28 ti?u khu, ??n n?m 1980 s? ti?u khu ch? c?n 24. Sau k? h?p kh?a 8 H?ND b?n vi?c ph?n c?p qu?n l?, ng?y 10 th?ng 6 n?m 1981 c?p h?nh ch?nh khu ph? ??i l? qu?n, ti?u khu chuy?n th?nh ph??ng; theo ?? qu?n ??ng ?a c? 24 ph??ng. Ng?y 13 th?ng 7 n?m 1982, k? h?p th? 6 H?ND Th?nh ph? kh?a 8 ?? ngh? Qu?c h?i ph? chu?n l?p 2 ph??ng m?i l? Kim Giang (t?ch ra t? x? ??i Kim thu?c huy?n Thanh Tr?) v? Thanh Xu?n B?c (tr?n c? s? ?i?u ch?nh m?t ph?n di?n t?ch t? nhi?n v? nh?n kh?u c?a c?c x? Nh?n Ch?nh v? Trung V?n thu?c huy?n T? Li?m; ?i?u ch?nh m?t ph?n di?n t?ch t? nhi?n v? nh?n kh?u c?a x? T?n Tri?u thu?c huy?n Thanh Tr?) [12]. ??n ??y, qu?n ??ng ?a g?m 26 ph??ng v?i s? d?n l? 344.558 ng??i, n?m tr?n di?n t?ch g?n 16km2. Th?c hi?n Ngh? ??nh s? 74/CP ng?y 22/11/1996 c?a Ch?nh ph? v? vi?c th?nh l?p qu?n Thanh Xu?n, theo ?? qu?n ??ng ?a chuy?n 5 ph??ng Thanh Xu?n B?c, Thanh Xu?n, Th??ng ??nh, Kim Giang, Ph??ng Li?t v? m?t ph?n c?a 2 ph??ng Nguy?n Tr?i, Kh??ng Th??ng chuy?n sang tr?c thu?c qu?n Thanh Xu?n[13], ??i t?n ph?n c?n l?i c?a ph??ng Nguy?n Tr?i th?nh ph??ng Ng? T? S? [14]. L?c n?y qu?n ??ng ?a c? 21 ph??ng v? ???c duy tr? ??n ng?y nay.

Qu?n ??ng ?a c? 21 ??n v? h?nh ch?nh c?p ph??ng tr?c thu?c, bao g?m 21 ph??ng [1]: C?t Linh, H?ng B?t, Kh?m Thi?n, Kh??ng Th??ng, Kim Li?n, L?ng H?, L?ng Th??ng, Nam ??ng, Ng? T? S?, ? Ch? D?a, Ph??ng Li?n, Ph??ng Mai, Quang Trung, Qu?c T? Gi?m, Th?nh Quang, Th? Quan, Trung Li?t, Trung Ph?ng, Trung T?, V?n Ch??ng, V?n Mi?u.[3]